BAĞIMLILIK
BAĞIMLILIK NEDİR NE DEĞİLDİR
Bağımlılık en kısa hali ile ‘’kötüye kullanım’’ demektir. Bağımlılıktan bahsedebilmek için 2 şey gereklidir. Bunlar ‘’tolerans’’ ve ‘’kesilme’’.
Tolerans, kişinin bağımlı olduğu her ne ise bu madde keyif verici ve yatıştırıcı etki sağlar. Kişi bu maddeyi almaya devam ettikçe etkisi normalleşmeye başlar. Bunun sonucunda bağımlı kişi zaman içerisinde sürekli arttırmak durumunda kalır. Buna tolerans denir.
Kesilme ise, kişi bağımlılık yaşadığı şeyi bir an da almayı bıraktığında yoksunluk yaşamaya ve bir takım belirtiler başlar. Bu belirtiler bağımlı olunan şeye karşı psikolojik olarak aşerme ya da bedensel olarak kaygı, huzursuzluk, titreme vs. gibi belirtilerdir.
BAĞIMLILIK NASIL OLUŞUR
Madde Kullanım Bozuklukları için tanı ölçütleri şunlardır:
1- Maddenin niyetlenilenden daha çok miktarlarda ve daha uzun sürelerle alınması
2-Sürekli bir madde kullanma isteğinin olması ve madde kullanımını kesme ya da azaltma çabalarının başarısız olması
3-Maddeyi elde etmek için, maddeyi kullanırken, madde etkisi ya da kesilme sendromunun etkisi altında çok zaman harcanıyor olması
4-Maddeye karşı güçlü bir istek veya dürtünün varlığı
5-Okul, iş veya ev yaşamında önemli yükümlülüklerin ihmaline neden olacak şekilde tekrarlayıcı madde kullanımı
6-Sosyal yaşamda veya diğer insanlarla ilişkilerde kalıcı ve tekrarlayıcı sorunlara yol açtığı ya da bu sorunları ağırlaştırdığı halde madde kullanımını sürdürme
7-Önemli sosyal, mesleki etkinlikleri ve kişisel ilgi alanlarına ilişkin etkinlikleri, madde kullanımı nedeniyle bırakmak veya azaltmak
8-Fiziksel olarak tehlikeli olabilecek şekilde veya durumlarda yineleyici bir biçimde madde kullanıyor olmak
9-Madde kullanımına bağlı olarak ortaya çıktığı veya ağırlaştığı bilinen bedensel veya ruhsal bir sağlık sorununun varlığına rağmen madde kullanımının sürdürülmesi
10-Tolerans
BAĞIMLI NASIL OLUNUR : BİR İNSAN NASIL BAĞIMLI OLUR
Herkesin bağımlı olma ihtimali vardır. Bunun nasıl olduğu bağımlılıkta, kişinin sistemine devamlı bir şey girer ve bu kişiyi ödüllendirici olarak iyi hissettirir, bir nevi deşarj eder ve zamanla kişiyi komple kuşatır. Bu yüzden de herkes bağımlılığa bir adaydır.
Ulaşılabilirliğin olması, temin edilebilirliğin kolaylığı, akran grubu, aile de kullanan olması, yaşanılan toplumsal çevrenin özellikleri, aile içerisindeki problemler gibi faktörler bağımlılığı kolaylaştırır.
BAĞIMLI KİŞİYİ NASIL ANLARIZ
Bağımlı kişiyi anlamanın yolu, uyuşturucu kullanımı başlayan kişinin kullandığı madde her ne olursa olsun çevre ve arkadaş değişikliği yaşanmaktadır.. Aile ile ilişkiler azalır, ev de bulunulan süre kısalır. Kişi ev içerisinde olduğu süre de ise yalnız kalmayı tercih etmektedir. Aşırı derece de öncelikli nakit para harcamaya başlayan bu kişilerin duygu durumları ise değişken olmaktadır. Kimi zaman neşeli ve sakinken, kimi zaman ise öfkeli ve saldırgan bir hale dönmektedir.
Kişinin işlevselliğinde de büyük sarsılmalar olmaktadır. Eğer öğrenci ise okul hayatı, yetişkin ise iş hayatında işlevselliği düşer. Dalgın, halsiz, yorgun ve isteksiz görünmektedir. Kullandığı maddeye bağlı iştah ve uykularında artma/azalma olmaktadır.
BAĞIMLILIK DÖNGÜSÜ VE EVRELERİ
1-Hazırlık Evresi: ‘’Herhangi bir maddeyi deneyebilirim’’, ‘’bir kereden bir şey olmaz’’
2- İlk Maddenin Kullanımı: Korku ve merak duygusu
3-Madde Kullanmayı Sürdürme: Yanlış inançların olduğu bir zaman dilimidir. ‘’Ben bağımlı olmam’’, ‘’kendimi kontrol edebilirim, iradeliyim’’
4-İlerleme Evresi: Sık ve yoğun şekilde kullanım, kişi maddeden maddi, manevi zaralar görse de bunları değerlendiremez, bırakma düşüncesi yoktur.
5- Bırakma Evresi: Maddeden kurtulma isteği, maddeye karşı duyulan istekten daha fazladır. Bu evre de kişi aile ve sosyal çevresi tarafından cesaretlendirilmelidir. Bağımlılıktan kurtulma ümidi ve motivasyonu verilmelidir. Çünkü kişi bırakmaya karar verdikten sonra herhangi bir neden öne sürerek bırakma girişiminden vazgeçebilir çünkü maddeyi bırakmak demek sorunlarıyla yüzleşmekten kaçamayacağı anlamına gelir ve bu korkutucudur. Tümüyle maddesiz bir yaşama hazırlanılmalı, madde kullanımı sırasında edinilen davranış biçimleri, alışkanlıklar ve madde kullanımı devam ettiren çevre değiştirilmelidir.
6-Tekrar Madde Kullanmayı Düşünme: Maddeye ilişkin olumlu anıları hatırlama (eski arkadaş ortamları gibi)
7-Tekrar Madde Kullanımı: ‘’Bir kez kullanmaktan bir şey olmaz’’ düşüncesi ile başlamak sonrasında ise pişmanlık, suçluluk ve gizleme
8-Tekrar Başlama
BAĞIMLILIK ZARARLARI
Fiziksel Hastalıklar: Kötü beslenme, ağız da apseler, kullandığı madde enjeksiyon yöntemi ile vücuda alınıyor ise hepatit, derin damar trambozu vs.
Psikolojik Hastalıklar: Maddenin neden olduğu psikoz, anksiyete atağı, demans…
Sosyal Problemler: Aşırı para harcama, maddeyi arama, bulma ve kullanmaya ayrılan yoğun zaman sonucu diğer günlük hayatta işlerin aksaması, paranın kaynağının olumsuz bir şey olması durumunda kişinin başının belaya girmesi riski, sağlıklı ilişkiler kurduğu çevre ile aranın bozulması
Mesleki Sorunlar: İşe odaklanamama, madde ile zihnin meşguliyeti sonucu performansın düşüşü hatta bundan kaynaklı işten uzaklaştırılma/kovulma
Yasal Sorunlar: Madde kullanma, elde etme, taşıma gibi nedenlerle suç işleme
BAĞIMLILIK TEDAVİSİ
Bağımlılık tedavi ve psikolog ile terapisinde kişinin kullandığı maddeye belki madde sayısına, kullanım süresi gibi bir çok değişken faktöre bağlı tedavisinde eklemeler yapılabilir. Kişinin bağımlılığına bağlı ilaç tedavisi bazen de yatış gerekli olmaktadır.
Ancak hangi tedavi yöntemi eklenirse eklensin kişi hangi maddeyi kullandığı önemli olmadan psikolojik destek alması gerçek iyileşme için mutlaktır. Çünkü, bağımlı birey bağımlı olduğu şey ile hayatındaki problemlerden kaçabilme, tahammül edebilme, acı veya bu başa çıkamadığı ve belki kendisinin dahi tanımlayamadığı bu duyguları bağımlı olduğu nesne ile yatıştırmakta ve rahatlatmaktadır. Fakat, yukarıda belirtildiği gibi bu yatışma ve rahatlama bir süre sonra yetersiz kalmakta ve yerine daha fazla bir şey koyma gayreti ile kişiyi girdabın içerisine almaktadır.
Bu yüzden kişinin bağımlı olduğu şey ne ise kişinin neden işlevsel olmayan bir biçimde kullandığı maddeye bağımlı olduğu çalışılmalı ve altta yatan nedenler çözümlenmelidir.