BAĞIMLILIK NEDİR? KİMLER BAĞIMLI OLUR?
Bağımlılık sadece Alkol ve Madde Bağımlılığı mıdır?
Bağımlılık kavramı önceleri madde ve alkol için kullanılırken; bugün yemek, oyun, kumar, internet, alışveriş, seks gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Bu durum hem bağımlılık türlerini arttırırken paralel olarak bağımlı sayısını da arttırmaya her geçen gün devam ediyor. Bağımlılık en yalın hali ile ‘’kötüye kullanım’’ ve bu kullanıma karşı yaşanan arzu vardır.
Bağımlılıktan bahsedebilmek için ise belirgin 2 şart vardır:
Tolerans ve Kesilme !
Tolerans; kişinin bağımlı olduğu şeye karşı yaşadığı (keyif verici,yatıştırıcı,haz verici..) etkinin zamanla etkisinin normalleşmesi ile dozajını arttırma durumudur.
Kesilme ise bağımlı olunan şey kesildiğinde psikolojik (bağımlı olduğu şeyle zihin meşguliyeti, aşerme…) ya da bedensel (kaygı,stres,titreme vs.) olumsuz etkilerdir. Genellikle madde ve alkol bağımlılığında hem psikolojik hem de bedensel etkilerin ikisi de görülür.
Ulaşılabilirliğin olması, temin edilebilirlik, akran grubu, aile de bağımlılık öyküsü, aile içi problemler, kişinin yaşadığı çevrenin yatkınlığı, kişinin problemleriyle başa çıkma becerisinin düşüklüğü, ihmal edilen bir çocukluk dönemi, risk alma eğilimi yüksek olanlar bağımlılığı kolaylaştıracak etkenlerdir.
Bu sorunun cevabını aslında birçok bağımlının sürecin başlangıcında ‘’ben bağımlı olmam, iradeliyim,istesem hemen bırakırım’’ cümlesini hatırlatmak isteyerek cevaplamak isterim. Çünkü;
ASLINDA HEPİMİZ BAĞIMLI OLMAYA ADAYIZ !
Bir önceki paylaşımımda belirttiğin etkenler ise bağımlılığa aday olmamızı arttıracak ihtimallerdir.
Ayrıca bağımlılığa yatkın olanlar ve bu bağımlılık madde/alkol/kumar ise;
1) Daha dürtüsel kişiler (Haz arama davranışına daha yatkın olmaları nedeniyle)
2) Kullanan kişinin yapısal özellikleri (duygudurumu, sorunlarla çıkma stratejisi düşük olma vs.)
3) Yenilik ve heyecan arama eğiliminde olanlar (Çünkü bağımlılığın en başında bağımlı yapan maddenin namı ne kadar kötü olursa olsun ‘’merak ediyorum bir kere denesem ne olur ki’’ diyenler)
4)Eş bağımlılık (Arkadaş grubu, iş arkadaşı, sevgili, çiftlerden biri bağımlı ise diğerini de bu döngüye girme ihtimali artmakta)
Bağımlı olunan şeyin özelliğine etkisine bağlı başlarda kişi için keyif verici, uyarıcı ya da yatıştırıcı bir etki gösterdiğinden kişi bu etkiyi hayatında işlevsel olmayan bir biçimde bağımlı olunan nesne üzerinden sağlamaya çalışır. Bir süre sonra dozajı yetmemekle birlikte arttırma ihtiyacı ile bu duyguları daha yoğun yaşama isteği içine girer. Ancak;
KİŞİ ARTIK HAZ ALMAK İÇİN DEĞİL; YOKSUNLUĞU GİDERMEK İÇİN KULLANMAYA DEVAM EDER !
Artık kişi sadece eksikliğini hissettiği şeyin yoksunluğunu gidermek için yerine koyup kendi normalinde normalleşmeye çalışır. Bu şekilde de bağımlılığın pençesine tamamen düşer.
PEKİ TEDAVİSİ?
Kişi bağımlılığını madde,alkol,nikotin gibi şeylere yöneltmiş ve yüksek derece de kullanmadığında fiziksel olarak yoksunluk krizleri yaşıyor ise ilaç tedavisi ile bu fiziksel yoksunluk belşrtileri ve bağımlılık yapan maddenin kişinin beyin kimyası yapısında ki değişimi tedavi edilirken; aynı zaman da psikoterapi ile kişinin bağımlılığa iten nedenler, altta yatan kısımlar, aile öyküsü ve bağımlı olana kadar ki süreci çalışılmadığı takdir de bağımlılıktan kurtulmak mümkün değildir. Ancak her bağımlılık türünde kişi bağımlılıktan kurtulsa dahi hiç bağımlı olmayan birine göre her zaman daha riskte olacağı için hayatını ve alışkanlıklarını da tedavisine göre yeniden şekillendirilmesi ve kontrol altında tutması gerekmektedir.
Eğer kişinin bağımlılığı bir maddeye yönelik değilse (alışveriş,oyun,seks,kumar...) bu tür bağımlılıklarda ise kişinin bu keyif alıcı ödül mekanizmasını hayatını etkileyecek şekilde bağımlı olmasının altında yatan nedenler psikoterapi ile çalışılmalıdır.