Halk arasında takıntı hastalığı adı ile bilinen ve psikolojik bir rahatsızlık hali olan, Obsesif Kompulsif Bozukluğun (OKB), temizlik takıntısı alt tipine sahip bireylerin bu sürecin etkileri üzerine bir çok soru alıyorum…
Öncelikle Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir diye soranlar için öncelikle 3 kavramı açıklamak gerek. Obsesyon, Kompulsiyon ve Kaçınma. Obsesyon (takıntı), kişinin zihnine gelen, rahatsız edici, gitsin diye uğraştıkça tekrarlayıcı gelen, yoğun kaygı verici düşünce, görüntü ya da dürtülerdir. Kompulsiyon (zorlantı) ise, kişinin zihnine bu obsesyonların getirdiği yoğun kaygı ve iç sıkıntısını yok etmek, azaltmak ya da başa çıkabilmesi adına yaptığı kişi için anlık rahatlamak sağlayan zihinsel ya da eyleme yönelik davranışlardır. Son kavram olan kaçınma ise; kişinin zihnine gelen bu obsesyonlar ile kompulsif davranışlarla başa çıkamadığı durumlarda obsesif düşüncesinin gelmesini sağlayan yani hatırlatıcı olan her durum, ortam ve şarttan uzak durmasıdır. Temiz takıntısı olan bireyler ise en çok klinisyen olarak gördüğüm kirlenme, bulaşma veya temiz olmayan yerlerde bazı hastalıkları kapma(AIDS, hepatit vs.) düşüncelerinden çok fazla kaygı duyarlar. Bunların olmayacağını %99 bilseler dahi belirsiz olan o %1 ihtimali üzerinden gelen obsesif düşüncelerden yoğun rahatsızlık duyarlar. Bu pandemi süreci de hepimizin ilk kez deneyimlediği bu yüzden de belirsizlikle dolu iken; temizlik takıntısı olanları ise fazlasıyla zorlamaya devam etmektedir.
Daha rahat anlaşılması adına örnek verecek olursam; temizlik takıntısı olan bir kişi için dışarısı çok kirli,pis ya da mikrop kapmaya yatkın olduğundan; kendi için özel ve korunaklı bölge olan evine geldiğinde el yıkama, duş alma, kıyafet değiştirme, temizlik yapma gibi ritüellerinin sayısı,süresi ve sıklığında zaman içerisinde artarak devam eden kompulsif davranışlar sergilerler. Ancak başlarda bir kere elini yıkayıp 10 dakika da duş almayı tamamlayan bir kişinin el yıkama sayıları ve duş süreleri uzamaya yani temizlik hissinin eski oranlar da tatmin olmamaya başlar. Kişi bu kompulsif davranışların düzeylerinin artması ile başa çıkamadığı durumlarda ise kaçınma davranışı olarak kirlenme ihtimali olan ortamlar yani dışarıya en az hatta hiç çıkmayarak ve ya dışarıdaki kiri eve getirmemek adına misafir almamaya başlayarak kaçınma davranışları sergiler. Bu durum da giderek kişinin hem kendi hem de birlikte yaşadığı insanlar adına hayat kalitesinin düşmesine neden olan bir kısır döngü ile devam eder.
Benimse bu süreçte temizlik takıntıları olan danışanlarıma ve okuyuculara tavsiye ettiğim belli başlı şeyler var. Temizlik takıntısı olan bireyler için bu pandemi sürecinde hepimizin daha fazla dikkat etmemiz gereken hijyen kurallarını hastalıklarını beslemeye yönelik bir fırsata çevirebiliyor. Sağlık Bakanlığı; el yıkayın, evden mümkünse dışarı çıkmayın, temas etmeyin, tokalaşmayın gibi yapılması gerekenleri bildirirken takıntısı olan bireyler ise hallerinden çok memnun bir biçimde Covid-19’dan korunma önlemi dışında bu yapılması gerekenlerin seviyelerini takıntılarına hizmet etmesi için kullanabiliyor.
Takıntısı olan bireyler dakikalarca hatta bazen saatlerce ellerini tekrar tekrar temiz hissi gelmediği için yıkayabilmekte. Burada yapmaları gereken şey, Sağlık Bakanlığı’nın belirlediği 20 saniye de ellerini yıkamak için yeterli oluşunu hatırlamak ve sadece dışarıdan geldiklerinde ellerini sabunla 20 saniye yıkadıktan sonra kirlilik hissine rağmen yıkama kompulsiyonlarını zorlansalar da kesmeleri gerekmekte.
Diğer bir klinik psikolog olarak önerdiğim şey; hepimiz bu süreçte haberleri ve vaka sayılarını takip ederken stres altında ve kaygılı hissetmiş olabiliriz. Ancak OKB’li kişiler hem bu stres hem de takıntısının getirdiği kaygı ile çok daha duyarlı olabilir. OKB’li bireylerin genel özelliği de obsesyonları zaten kaygılı ve stresli zamanlarında daha da artış gösteriyor olmasıdır. Bu yüzden aslında hem temizlik takıntısı olan hem de olmayan bireylerde gün de en fazla kere, doğru bir haber kaynağından bu süreci takip etmesini öneriyorum.
Son olarak, Covid-19 ile birlikte hepimiz dışarı ile temasta iken yanımızda kullanmak için dezenfektan, kolonya ve diğer ürünlerin birini kullanıyoruz. Takıntısı olan kişiler bu ürünlerin hepsini her seferinde arka arkaya kullanabilmekte veya elleri ile temiz bir noktaya temas ettikleri hal de bu ürünleri kullanma ihtiyacı hissedebilmekte. Bazen de bu maddelerin yeterli geldiğini hissetmediklerinde çamaşır suyu gibi aslında cilde ve sağlığa çok zarar veren maddeleri amacı dışında kullanabiliyorlar. Ben bu durumlar da danışanlarıma Dünya Sağlık Örgütü dahil tüm kuruluşların önerdiği ‘’sabun ile elinizi yıkayın’’ kısmını altını çizerek hatırlatıyor ve diğer maddeleri kullanmanın Covid-19’dan korumaya yönelik değil takıntılarını beslemeye yönelik olduğunu vurguluyorum.
Sözlerime son verirken; temizlik takıntısı olan olmayan her bir bireye Dünya Sağlık Örgütü ve Sağlık Bakanlığı’nın bizler için yayınlanan temizlik ve hijyen kurallarına uymasını ve fazlasını yapmalarının kendilerini Covid-19’dan daha fazla korumayacağını belki de başka noktalarda faydalı da olmayacağını hatırlatmak istiyorum.
Uzman Klinik Psikolog
Ceren TATAR